KIN

ทำไมหมอถึงแนะนำให้ออกกำลังกายหลังผ่าตัด?

เมื่อคนเราเข้ารับการผ่าตัด ไม่ว่าจะเป็นการผ่าตัดกระดูก ข้อ กล้ามเนื้อ หรืออวัยวะภายใน หลายคนมักเข้าใจว่าควรนอนพักเฉย ๆ เพื่อให้ร่างกายได้ฟื้นฟูตัวเอง แต่ในความเป็นจริง แพทย์และนักกายภาพบำบัดมักแนะนำให้ผู้ป่วย “ขยับตัว” หรือ “เริ่มออกกำลังกายเบา ๆ” ให้เร็วที่สุดเท่าที่ปลอดภัย

การขยับช่วยอะไร?

หลังผ่าตัด ร่างกายเข้าสู่โหมดฟื้นฟู การเคลื่อนไหวเบา ๆ จะช่วยกระตุ้นระบบไหลเวียนเลือด ให้เลือดนำสารอาหารและออกซิเจนไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ได้ดีขึ้น ช่วยให้แผลผ่าตัดสมานตัวเร็วขึ้น อีกทั้งยังลดการบวม และลดความเจ็บปวดได้อีกด้วย

นอกจากนี้ การเคลื่อนไหวอย่างเหมาะสมยังช่วยลดความเสี่ยงของภาวะอันตรายที่อาจเกิดขึ้น เช่น ลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำ (DVT) ปอดแฟบ หรือการติดเชื้อทางเดินหายใจ ซึ่งมักเกิดกับผู้ที่นอนนิ่งนานเกินไป

ที่สำคัญ การออกกำลังกายหลังผ่าตัดยังช่วยป้องกันกล้ามเนื้อลีบ ข้อติด และพังผืด ซึ่งอาจทำให้ผู้ป่วยเคลื่อนไหวลำบากในระยะยาว หากไม่ดูแลแต่เนิ่น ๆ

ทำไมท่าทางที่ถูกต้องหลังผ่าตัดจึงสำคัญ?

นอกจาก “ต้องขยับ” แล้ว การ “ขยับให้ถูกท่า” ก็เป็นสิ่งที่จำเป็นไม่แพ้กัน เพราะการเคลื่อนไหวผิดท่าอาจทำให้แผลปริ ข้อต่อบาดเจ็บ หรือกล้ามเนื้อถูกใช้งานผิดวิธีจนเกิดอาการปวดเรื้อรังได้

ตัวอย่างเช่น การลุกจากเตียงโดยไม่ตะแคงตัวก่อนอาจทำให้แผลผ่าตัดหน้าท้องถูกดึงจนเจ็บ หรือหากหลังผ่าตัดข้อเข่าแล้วเดินลงน้ำหนักผิดจุด ก็อาจทำให้แผลช้ำหรือเข่าผิดรูปได้

นักกายภาพบำบัดหรือนักกิจกรรมบำบัดจึงมักฝึกให้ผู้ป่วยเรียนรู้วิธีเปลี่ยนอิริยาบถอย่างถูกวิธี เช่น ท่านอนลุกนั่ง ท่าเดิน การใช้ไม้เท้า หรือการนั่ง-ยืน โดยเน้นความปลอดภัยและลดแรงกระแทกต่อแผลผ่าตัด

การเตรียมร่างกายก่อนผ่าตัด (Pre-hab) สำคัญแค่ไหน?

หากคุณรู้ล่วงหน้าว่าต้องเข้ารับการผ่าตัด การเตรียมร่างกายให้แข็งแรงก่อนเข้าห้องผ่าตัดจะช่วยเพิ่มโอกาสในการฟื้นตัวได้ดีหลังผ่าตัดอย่างมาก ซึ่งแนวทางนี้เรียกว่า “Prehabilitation” หรือการฝึกก่อนผ่าตัด

ประโยชน์ของการกายภาพบำบัดก่อนผ่า

• เสริมสร้างกล้ามเนื้อที่จำเป็นต่อการเคลื่อนไหว เช่น กล้ามเนื้อต้นขา หลัง หรือสะโพก
• เพิ่มความยืดหยุ่นของข้อและกล้ามเนื้อ ลดโอกาสเกิดข้อยึดติดหลังผ่า
• เตรียมระบบหายใจ โดยการฝึกหายใจลึกและการไออย่างถูกวิธี ลดความเสี่ยงภาวะปอดแฟบหรือติดเชื้อหลังผ่า
• ลดความวิตกกังวล ทำให้ผู้ป่วยเข้าใจสิ่งที่จะเกิดขึ้น และรู้ว่าตนเองมีส่วนร่วมในการฟื้นตัว
• ฝึกใช้อุปกรณ์ช่วยเดิน อย่างเช่น ไม้ค้ำยัน วอล์คเกอร์ หรือราวพยุง

การเริ่มต้นเตรียมตัวก่อนผ่าตัด 2–4 สัปดาห์แม้เพียงวันละ 15–30 นาที สามารถสร้างความแตกต่างได้อย่างชัดเจนหลังการผ่าตัด

ทำไมการฟื้นฟูหลังผ่าตัดต้องเริ่มเร็ว?

การเริ่ม “กายภาพบำบัด” หรือ “ฟื้นฟูร่างกาย” หลังผ่าตัดภายใน 1–3 วันแรก (หรือเร็วเท่าที่แพทย์อนุญาต) ช่วยให้ร่างกายเข้าสู่โหมดฟื้นตัวเต็มที่ และลดภาวะแทรกซ้อนอย่างได้ผล

ประโยชน์ของการเริ่มฟื้นฟูเร็ว

• ลดโอกาสเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดดำ
• ป้องกันกล้ามเนื้อลีบและข้อติด
• ลดบวมและอาการปวด
• กระตุ้นระบบหายใจให้กลับมาทำงานปกติ
• ทำให้สามารถกลับไปทำกิจวัตรประจำวันได้เร็วขึ้น
• ลดระยะเวลานอนโรงพยาบาล

แม้การเริ่มต้นจะเพียงแค่ขยับปลายเท้า ฝึกหายใจ หรือยกขาเบา ๆ ขณะนอน ก็ถือว่าเริ่มกายภาพได้แล้ว

การฟื้นฟูที่ดีต้องดูแลครบทั้ง “ร่างกาย – ท่าทาง – หัวใจ”

การฟื้นฟูหลังผ่าตัดไม่ใช่แค่เรื่องของการขยับร่างกายเท่านั้น แต่ยังต้องใส่ใจในเรื่องของท่าทางที่ถูกต้อง การพักผ่อน การรับประทานอาหาร และสุขภาพจิตใจด้วย

ควรฝึกการเคลื่อนไหวพื้นฐานก่อน เช่น ลุกจากเตียง เดินรอบห้อง และฝึกการใช้กล้ามเนื้อสำคัญอย่างต่อเนื่อง เพิ่มระดับกิจกรรมอย่างค่อยเป็นค่อยไป

อารมณ์เป็นปัจจัยสำคัญในการฟื้นตัว หากผู้ป่วยรู้สึกกังวล กลัว หรือหมดกำลังใจ อาจทำให้ไม่อยากขยับตัว หรือปฏิเสธการฝึก การให้กำลังใจ สนับสนุนจากครอบครัว และการเห็นความก้าวหน้าของตนเองจะช่วยฟื้นแรงใจได้มาก

อาหาร และการพักผ่อนก็สำคัญไม่แพ้กัน

โภชนาการ: ควรรับประทานอาหารที่มีโปรตีนสูง เช่น เนื้อสัตว์ ไข่ เต้าหู้ ถั่ว และเสริมวิตามิน C, Zinc เพื่อช่วยสมานแผล และลดโอกาสการติดเชื้อ

การดื่มน้ำ: ร่างกายต้องการน้ำเพื่อขับของเสียและนำพาสารอาหาร การดื่มน้ำเพียงพอจึงช่วยลดภาวะบวมและป้องกันท้องผูก

การนอนหลับ: ควรนอนหลับพักผ่อนอย่างน้อย 7–8 ชั่วโมงต่อวัน เพื่อให้ร่างกายได้ฟื้นฟูอย่างเต็มที่ โดยเฉพาะช่วงกลางคืนที่ร่างกายหลั่งฮอร์โมนซ่อมแซมสูงที่สุด

คำแนะนำสำหรับผู้ป่วยและผู้ดูแล

1. ขยับให้เร็ว เท่าที่แพทย์อนุญาต อย่าปล่อยให้นอนนิ่งนานเกินไป
2. ฝึกท่าทางที่ปลอดภัย เช่น ลุกนั่งตะแคงตัวก่อน ไม่บิดตัวแรง
3. กินอาหารที่มีประโยชน์ เพื่อช่วยสร้างเนื้อเยื่อใหม่
4. ดื่มน้ำมากพอ วันละประมาณ 6–8 แก้ว
5. จัดบ้านให้ปลอดภัย เช่น เก็บของที่เกะกะ ปูพรมกันลื่น ติดราวจับ
6. อย่าละเลยการเจ็บเล็กน้อย หากมีแผลบวมแดง หรือไข้ ควรรีบปรึกษาแพทย์
7. ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์และนักกายภาพบำบัด อย่างเคร่งครัด
8. อย่ากลัวการเคลื่อนไหว การกลัวเจ็บอาจทำให้ยิ่งฝืด
9. ค่อยๆ เพิ่มระดับกิจกรรม อย่ารีบเร่งจนเกินไป
10. ให้กำลังใจตนเองเสมอ ทุกก้าวเล็ก ๆ คือความก้าวหน้า

การออกกำลังกายและการเคลื่อนไหวที่เหมาะสมหลังการผ่าตัด เป็นส่วนสำคัญของการฟื้นฟูที่ไม่ควรมองข้าม การเตรียมตัวก่อนผ่าตัด การเริ่มฟื้นฟูเร็ว และการทำอย่างต่อเนื่องภายใต้การดูแลที่ถูกต้อง จะช่วยลดอาการแทรกซ้อน ทำให้แผลหายเร็ว กลับมาใช้ชีวิตปกติได้ไวขึ้น และที่สำคัญ ทำให้คุณมั่นใจในร่างกายตัวเองอีกครั้ง

"พักฟื้นที่ดี ไม่ใช่การนอนเฉย ๆ แต่คือการเคลื่อนไหวอย่างปลอดภัย มีเป้าหมาย และสม่ำเสมอ"